معرفی رشته مهندسی صنایع
هدف
مهندسي صنايع رشته اي است كه با طراحي، بهبود و پياده سازي سيستم هاي يكپارچه از افراد، مواد، اطلاعات، تجهيزات و انرژي مرتبط است و در اين راه از علوم رياضي، طبيعي، اجتماعي و نيز قوانين و روش هاي تجزيه و تحليل مهندسي و دانش تخصصي خود بهره مي گيرد.
براي تاسيس يك واحد صنعتي پيشرفته و بزرگ كه توليد آن از كميت و كيفيت بالايي برخوردار باشد، چه امكاناتي مورد نياز است؟
– مواد اوليه خوب
– نيروي كار لايق و كارآمد
رعايت موارد فوق بسياري ضروري است اما چرا بعضي از واحدهاي صنعتي با وجود رعايت موارد ذكر شده، بازدهي خوبي نداشته و يا با شكست روبرو مي شوند؟
اين سوال را مهندسان صنايع پاسخ مي گويند. امروزه با رشد و پيشرفت سريع تكنولوژي و تبديل سيستم هاي توليدي و خدماتي كوچك و سنتي به كارخانجات و موسسات بزرگ و پيچيده ديگر نمي توان با تكيه بر مديريت سنتي كه موروثي بوده و از پدر به پسر منتقل مي‌شود اين واحدها را اداره كرد بلكه به روش هاي علمي و فني جهت مديريت و اداره اين گونه واحدها نياز مي باشد.
از سوي ديگر مقياس توليد و خدمات آنچنان گسترش يافته كه رشته هاي مهندسي سنتي نمي توانند پاسخگوي كليه مسايل اين موسسات باشند. براي جبران چنين كمبودي در قرن حاضر، به ويژه طي چند دهه اخير، از پيوند رشته هاي گوناگون، رشته جديدي تحت عنوان مهندسي صنايع به وجود آمده است.
ماهيت
يكي از ويژگي هاي رشته مهندسي صنايع اين است كه نمي توان اين رشته را در يك جمله خلاصه كرد و آن را مانند يك كپسول كوچك ارائه داد. اين رشته تحصيلي بسيار وسيع است و از مديريت گرفته تا زمان سنجي، از كنترل كيفيت تا تجزيه و تحليل و طراحي، همه را شامل مي شود و به همين دليل وقتي شما مي گوييد “من يك مهندس صنايع هستم” مردم نمي توانند تخصص شما را در يك محدوده كوچك و تنگ محصور بكنند.
مهندسي صنايع بيشتر با مديريت واحدهاي توليدي سروكار دارد و با يك نگرش سازمان يافته مسائل و مشكلات كارخانه را تحليل كرده و به گونه اي عمل مي كند كه با حداقل ورودي مواد، حداكثر خروجي را داشته باشد. چون طراحان يك واحد صنعتي از مهندسي مكانيك گرفته تا برق و يا ساير رشته ها عموماً وقتي مشغول طراحي مي شوند از مسائل اقتصادي، افزايش بهره وري و ساير مسائل غافل مي مانند اما يك مهندس صنايع براي مثال هنگام برنامه ريزي براي اداره كارخانه اي كه داراي كارگران زياد و ماشين آلات بسيار است به اين مساله توجه مي كند كه چگونه مي توان بيكاري ماشين آلات را به حداقل رساند و از نيروي انساني نيز بهترين استفاده را كرد و در ضمن محصول كارخانه فوق كمترين ضايعات را داشته و نگهداري و تعميرات ماشين آلات نيز به بهترين نحو انجام بگيرد.
“آيا اين بهترين روش است؟” اين سوالي است كه فكر يك مهندس صنايع را دائماً به خود مشغول مي كند تا به اين وسيله بهترين راه را براي توليد محصول و حل مسايل و مشكلات يك واحد صنعتي يا خدماتي پيدا كند.
البته همه مهندسان سعي مي كنند كه بهترين روش را براي ساختن چيزي پيدا كنند ولي مساله اين جا است كه آنها فقط در زمينه رشته خود داراي دانش فني هستند ولي مهندس صنايع كسي است كه براي مثال مطلبي را از مهندس شيمي مي گيرد و در مورد مشكل مهندسي مكانيك از آن استفاده مي كند و بهترين روش را بدست مي آورد. از سوي ديگر يك مهندس صنايع مي تواند شكاف عميق مابين مديران اجرايي و مهندسان طرح و توسعه را پرنمايد. چون يك مهندس مي تواند حرفهاي تخصصي اش را به يك مهندس صنايع تفهيم كند، در صورتي كه ممكن است نتواند به رئيس غيرمهندس خود نشان بدهد كه در حال كوشش براي انجام چه كاري است.
توانايي هاي جسمي، علمي، رواني مورد نياز و قابل توصيه
توانايي علمي: دانشجويان رشته مهندسي صنايع بايد در دو درس رياضي و فيزيك قوي باشند. بخصوص در درس رياضيات جديد كه آمار و احتمالات اين درس تاحدي به مهندسي صنايع مربوط مي شود.
همان طور كه گفته شد رشته مهندسي صنايع حيطه بسيار گسترده اي دارد و به همين دليل دانشجوي اين رشته نيز بايد اطلاعاتي گسترده و متنوع و همچنين ويژگي هاي بسياري داشته باشد. براي مثال چون اين رشته ارتباط نزديكي با مديريت دارد، دانشجوي آن بايد توانايي هاي مديريتي داشته و قدرت تحليل و درك بالايي داشته باشد.
توانايي جسمي: قوي بودن در يك يا دو درس و به واسطه آن وارد شدن به اين رشته كافي نيست بلكه فرد علاوه بر قوي بودن در دروسي مانند فيزيك، رياضي و آمار، بايد روابط عمومي فوق العاده قوي داشته باشد تا بتواند با افراد مختلف ارتباط برقرار بكند چرا كه يك مهندس صنايع بايد بين ساير مهندسان مشغول به كار در يك كارخانه ارتباط برقرار كند. همچنين يك دانشجوي مهندسي صنايع بايد از خلاقيت و نوآوري برخوردار باشد.
علاقمندي‌ها: جذابيت اين رشته در ارتباط نزديك آن با صنعت نهفته است. بيشتر دانش آموزان دبيرستاني بخصوص دانش آموزان رشته رياضي به ارتباط نزديك با صنعت علاقمند هستند. آنها مي خواهند بدانند كه در داخل كارخانه ها چه مي گذرد و منظور از خط توليد و افزايش بهره وري در كارخانه چيست؟
اين رشته حس كنجكاوي چنين افرادي را ارضا مي كند.
گرايش هاي مقطع کارشناسي
در مقطع کارشناسي چهار گرايش: توليد صنعتي، برنامه ريزي و تحليل سيستم ها، تكنولوژي صنعتي و ايمني صنعتي وجود دارد.
البته به گفته استادان و دانشجويان اين رشته، گرايش هاي ذكر شده در سطح كارشناسي تفاوت چنداني با يكديگر ندارند. چرا كه دانشجويان هر يک از گرايش هاي فوق از ميان 142 واحدي كه در دوره كارشناسي مي گذرانند، تنها 10 تا 15 واحدشان با يكديگر متفاوت است كه دانشجويان همين واحدهاي متفاوت را نيز مي توانند در 8 واحد اختياري خويش انتخاب كرده و بگذرانند. (گرايش ايمني با 25 واحد اختصاصي متفاوت بيشترين تفاوت را با گرايش هاي ديگر دارد)
هدف از گرايش توليد صنعتي، تربيت مديران توليد واحدهاي صنعتي مي باشد. گرايش تحليل سيستم ها نيز يك مقدار جنبه نرم افزاري دارد و بيشتر به ارائه راهكاري سيستماتيك مي پردازد. گرايش تكنولوژي صنعتي نيز نسبت به دو گرايش ديگر فني تر بوده و به مهندسي مكانيك نزديكتر مي باشد و اين گرايش به تربيت تكنولوژيست هاي كارخانه مي پردازد و بالاخره گرايش ايمني صنعتي به مسائل مشكل ساز در صنعت از لحاظ ايمني مي پردازد كه براي مثال مي توان به كوره‌ها و يا آلودگي هوا اشاره نمود.
گرايش توليد صنعتي فن به كارگيري مهارت هاي تكنيكي اقتصادي و استفاده موثر و نظام يافته از نيروي انساني، زمان، ماشين آلات، ساختمان و مواد به منظور توليد كالا با كيفيت مطلوب مي باشد و فارغ التحصيلان اين گرايش مي توانند به تجزيه و تحليل و حل مسائل برنامه ريزي كنترل توليد، افزايش كارايي، توليد و طرح ريزي واحدهاي توليدي بپردازند.
به زبان ديگر دانش هايي كه دانشجويان اين گرايش مي آموزند، عبارت است از:
- انتخاب فرايند توليد و روش هاي مونتاژ
- انتخاب و طراحي ابزارها و تجهيزات توليدي
- طراحي كارخانه مشتمل بر ساختمان، ماشين آلات، وسايل حمل و نقل، انبار مواد خام كالاهاي ساخته شده
- بهبود ساختار محصول
- توسعه و اجراي سيستم هاي ارزيابي كار و زمان
- پياده سازي نگهداري و تعميرات جهت بالا بردن كارايي تجهيزات
- طراحي و بهبود سيستم هاي برنامه ريزي و كنترل توليد موجودي و كيفيت
- در گرايش تحليل سيستم ها نيز دروسي ارائه مي گردند، از قبيل:
- طراحي و اجراي سيستم هاي مديريت اطلاعات
- طراحي و اجراي سيستم هاي پردازش اطلاعات
- استفاده از تكنولوژي در سيستم هاي اداري
- ارزيابي قابليت اطمينان محصولات
هدف اين گرايش تربيت كارشناساني است كه بتوانند با بهره گيري از روش هاي جديد و سيستماتيك و مدل هاي رياضي، مسائل تصميم گيري در سطح واحدهاي صنعتي بزرگ را تجزيه و تحليل نموده و بيشترين رهنمودها را در استفاده از منابع موجود در عملكرد اجزاء تشكيل سيستم ارائه بدهند. البته بايد گفت دروس دانشگاهي به صورتي است كه يك فارغ التحصيل گرايش توليد صنعتي مي تواند به جاي فارغ التحصيل گرايش تحليل سيستم ها فعاليت بكند و يا بالعكس.
وضعيت ادامه تحصيل در مقاطع بالاتر
در كليه گرايش هاي رشته مهندسي صنايع امكان ادامه تحصيل در سطح كارشناسي ارشد در داخل و يا سطوح بالاتر در داخل و يا خارج از كشور وجود دارد.
رشته هاي مشابه و نزديك به اين رشته
در هر يك از رشته هاي مديريت و اقتصاد دروسي هستند كه با رشته مهندسي صنايع مشترك اند. به همین دلیل در مقاطع بالاتر جذب فارغ‌التّحصیلان مهندسی صنایع به شاخه‌های مختلف مدیریّت و اقتصاد بهتر صورت میگیرد.
“آیا این بهترین روش است؟” این پرسشی است که فکر یک مهندس صنایع را دائماً به خود مشغول می‌کند تا به این وسیله بهترین راه را برای تولید محصول و حل مسائل و مشکلات یک واحد صنعتی یا خدماتی پیدا کند. در واقع فارغ‌التحصیل این رشته تلاش می‌کند تا با یک نگرش سازمان یافته، مسائل و مشکلات کارخانه را تحلیل کرده و به گونه‌ای عمل کند که با حداقل ورودی مواد، حداکثر خروجی را داشته باشد. زیرا امکان دارد که طراحان یک واحد صنعتی وقتی مشغول طراحی میشوند به مسائل اقتصادی، افزایش بهرهوری و سایر مسائل توجه کافی نداشته باشند، اما یک مهندس صنایع هنگام برنامه‌ریزی برای اداره کارخانه‌ای که دارای کارگران زیاد و ماشین آلات بسیار است برای مثال به این مسأله توجه می‌کند که چگونه می‌توان بیکاری ماشین‌آلات را به حداقل رساند و از نیروی انسانی نیز بهترین استفاده را کرد و در ضمن محصول کارخانه کمترین ضایعات را داشته و نگهداری و تعمیرات ماشین‌آلات نیز به بهترین نحو انجام بگیرد. این رشته در دوره کارشناسی دارای چهار گرایش تولید صنعتی، تحلیل سیستمها، تکنولوژی صنعتی و ایمنی صنعتی است.
گرایش تولید صنعتی گرایش تولید صنعتی فن به‌کارگیری مهارت‌های تکنیکی ـ اقتصادی و استفاده مؤثر و نظام‌یافته از نیروی انسانی، زمان، ماشین‌آلات، ساختمان و مواد به منظور تولید کالا با کیفیت مطلوب میباشد. در واقع هدف این گرایش تربیت مدیران تولید واحدهای صنعتی است.
درس‌های این رشته در طول تحصیل
دروس مشترک در گرایش‌های مختلف مهندسی صنایع
ریاضی، معادلات‌دیفرانسیل، برنامه‌نویسی کامپیوتر، محاسبات عددی، فیزیک، شیمی عمومی، مبانی مهندسی برق، اقتصاد مهندسی، نقشه‌کشی صنعتی، استاتیک، مقاومت مصالح، علم مواد، اقتصاد عمومی، اصول حسابداری و هزینه‌یابی، ارزیابی کار و زمان، طرح‌ریزی واحدهای صنعتی، برنامه‌ریزی و کنترل تولید، موجودی‌ها، کنترل پروژه، کنترل کیفیت آماری، تحقیق در عملیات، روشهای تولید، تئوری احتمالات و کاربردهای آن، آمار مهندسی، آزمایشگاه اندازه‌گیری دقیق، کارگاه ماشین‌ابزار، کارگاه عمومی جوش، کارگاه ریخته‌گری.
دروس تخصصی گرایش تولید صنعتی
زبان تخصصی، پروژه طراحی ایجاد صنایع، مهندسی فاکتورهای انسانی، برنامه‌ریزی تولید، برنامه‌ریزی و کنترل تولید و موجودی‌ها، کاربرد کامپیوتر در مهندسی صنایع، برنامه‌ریزی نگهداری و تعمیرات، اصول مدیریت و تئوری سازمان، پروژه، کارآموزی.
گرایش برنامه‌ریزی و تحلیل سیستمها
گرایش برنامه‌ریزی و تحلیل سیستمها تا حدودی جنبه نرم‌افزاری دارد و بیشتر به ارائه راهکار سیستماتیک می‌پردازد. در واقع هدف این گرایش تربیت کارشناسانی است که بتوانند با بهره‌گیری از روشهای جدید و سیستماتیک و مدل‌های ریاضی مسائل واحدهای صنعتی بزرگ را تجزیه و تحلیل نموده و بیشترین رهنمودها را برای استفاده از منابع موجود در عملکرد اجزاء تشکیل سیستم ارائه بدهند.
دروس تخصصی گرایش برنامه‌ریزی و تحلیل سیستمها
زبان تخصصی، برنامه‌ریزی حمل و نقل، اصول شبیه‌سازی، تحلیل سیستمها، کاربرد کامپیوتر در مهندسی صنایع، پروژه پایانی، اصول مدیریت و تئوری سازمان، کارآموزی، سیستمهای اطلاعاتی و کنترل مدیریت .
گرایش تکنولوژی صنعتی
گرایش تکنولوژی صنعتی نسبت به گرایش‌های تولید صنعتی و تحلیل سیستمها فنی‌تر بوده و به مهندسی مکانیک نزدیک‌تر میباشد. هدف این گرایش تربیت تکنولوژیست‌های کارخانه است.
دروس تخصصی گرایش تکنولوژی صنعتی
ماشین‌های افزار، قید و بندها (جیک و فیکسچر)، طراحی قالب، کنترل عددی، مونتاژ مکانیکی، عملیات حرارتی، زبان تخصصی، پروژه.
گرایش ایمنی
صنعتی گرایش ایمنی صنعتی به مسائل مشکل‌ساز در صنعت از لحاظ ایمنی می‌پردازد؛ یعنی تلاش می‌کند تا با اجرای دستورالعمل‌ها از خطرات احتمالی جلوگیری کند و در صورت بروز مشکل یا خطری، راهی برای رفع آن پیدا نماید. از جمله این مسائل می‌توان به کوره‌ها یا آلودگی هوا اشاره نمود.
دروس تخصصی گرایش ایمنی
ایمنی در برق، اعلام و اطفاء حریق، دیگ‌ها و ظروف تحت فشار، عوامل شیمیایی محیط کار، عوامل فیزیکی محیط کار، حفاظت صنعتی (ایمنی صنعتی)، مهندسی احتراق، گازرسانی.
توانایی‌های لازم
این رشته ارتباط نزدیکی با مدیریت دارد و دانشجوی آن باید توانایی‌های مدیریتی داشته و قدرت تحلیل و درک بالایی داشته باشد. دانشجویان رشته مهندسی صنایع باید در دو درس ریاضی و فیزیک قوی باشند. بخصوص در درس ریاضیات جدید که آمار و احتمالات این درس تا حدی به مهندسی صنایع مربوط میشود. همچنین یک دانشجوی مهندسی صنایع باید از خلاقیت و نوآوری برخوردار باشد.
موقعیت شغلی در ایران
این رشته در چند سال اخیر جایگاه خود را یافته است و اکثر مسؤولان و متخصصان نیز به این موضوع واقف شده‌اند که جامعه نیاز بسیاری به تخصص فارغ‌التحصیلان این رشته دارد. چرا که رشته مهندسی صنایع افراد را برای مدیریت پرورش میدهد و بهترین و نزدیکترین رشته به کارهای مدیریتی و برنامه‌ریزی و اداره امور است و اگر قرار باشد برای مدیریت بخش تولید یک واحد صنعتی بین مهندس مکانیک، برق و صنایع که دارای شرایط مساوی هستند، یک نفر را انتخاب کرد، مهندس صنایع اولویت اول را دارد. بنابراین این رشته از نظر بازار کار مشکلی ندارد.
زمینه فعالیتهای مهندسی صنایع
با پیشرفت و تحول سریع علوم و فنون و پیچیدگی های روز افزودن آن، بالطبع نظام های تولیدی و خدماتی نیز گسترش یافته اند که در این میان اداره صحیح و مناسب این گونه واحدها مستلزم بکارگیری فنون علمی و پیشرفته جهت پیش بینی مدلسازی، برنامه ریزی، تأمین و تدارک، اجرا و نظارت و ارزیابی نتایج حاصله در راستای وظایف مدیریتی است. بدیهی است که فعالیت هر نظام اعم از تولیدی یا خدماتی با اتکا بر فناوری خاص آن امکان تداوم و استمرار دارد و صرف نظر از ماهیت فنی و صنعتی امر، فناوری دارای چهار جزء اصلی است که عبارتند از:
- تجهیزات، امکانات تولیدی و خدماتی
- مدیریت و سازمان
- نیروی انسانی
- دانش فنی است.
از آنجا که رشته های مهندسی مرسوم نظیر مهندسی مکانیک، برق، ساختمان وغیره بیشتر به ابعاد فنی صنعت یا موارد 1و 4 اشاره شده در فوق توجه دارند. در فرآیند کسب و کار رقابتی به تنهایی پاسخگوی مسائل پیچیده خدمات مهندسی و مدیریتی مدرن امروزی که بصورت نظام مندتحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و باورهای انسانی را در چرخه حیات نظام های موردتوجه خود لحاظ نمی نمایند نیستند. لذا برای رفع چنین کمبودهایی در قرن حاضر به ویژه طی چند دهه اخیر، رشته جدیدی تحت عنوان مهندسی صنایع با بهره گیری از علوم ریاضی، فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی وفنون مهندسی بوجود آمده است. با توجه به مراتب فوق شاید مناسب بود این رشته با عنوان مهندسی مدیریت معرفی می شد، چرا که کاربردهای آن محدود به صنعت نیست و هر موسسه انتفاعی و غیرانتفاعی با جنبه صنعتی یا خدماتی می تواند از فنون مهندسی صنایع بهره گیرد. مبحث صرف منابع و حصول حد اکثر نتیجه از منابع مصرفی چیزی نیست که منحصر به صنعت یا بنگاه خاصی باشد و امروزه با توجه به کمبود ارتقاع سطح بهره وری امری ضروری و حیاتی محسوب می شود که نشانگر بستر گسترده برای فعالیت های مهندسی صنایع نفتی می شود. مهندسی صنایع در حرفه ها و مشاغلی همچون، بانکداری، خدمات مشاوره ای، صنعت بیمه، شرکت های هواپیمایی، کشتیرانی، بیمارستان ها، کارخانجات، کشت و صنعت، خدمات شهری، استادیوم های ورزشی و یا هر مکان دیگری که نیاز به برنامه ریزی، هدایت و مدیریت و ارتقا بهره وری می باشد کاربرد دارد. برخی از زمینه های کاری مشخص مهندسی صنایع در بازار کسب و کار عبارتند از: نظام های تولیدی،برنامه ریزی راهبردی و عملیاتی سازمان،مهندسی لجستیک،مدیریت تولید، مدیریت مهندسی،مهندسی نظام های کیفیت،مدریت پروژه، مهندسی نظام های بهره وری، طراحی فرآیندها وساختارهای سازمانی، مهندسی مالی و مهندسی ارزش.
سایر کارشناسان مهندسی با گستردگی و تنوع کاری بیشتری با مسایل میدان اجرا همراهی می کند. از یکسو تمرکز تخصصی بر مبانی مهندسی و فنآوری داشته، و از سویی بر روش های علمی افزایش بهره وری وکارآیی و تغییر درفنآوری نظام های خدماتی و تولیدی با استفاده از ابزارهای مدل سازی، بهینه سازی و شبیه سازی تسلط دارد. ویژگی بین رشته ای وتنوع توانایی های این رشته مهندسی که بطور روزافزونی مطلوبیت تخصصی می یابد سبب شده، ظرف سال های اخیر این رشته جایگاه اجتماعی خویش را از منظر علاقمندان ورود به دانشگاه های ایران، از رتبه نهم، به اول و دوم بدل نماید. این حسن استقبال سبب ورود علایق، ظرایف وتوانایی هایی به این رشته شده که، به شدت باعث توسعه و تحول در آن شده است. در دنیا در حال حاضر فرآیند مشابهی در مورد این رشته در حال رخ دادن است، به نوعی که می توان سه نوع برخورد اجتماعی متفاوت نسبت به این رشته را مشاهده نمود:
- کاملا سنتی وصرفا در حوزه کارسنجی وبهینه سازی تلاش ها،
- متکی به حوزه های ایجاد بهبود با زدودن نارسایی ها، واستفاده هوشمندانه از امکانات،
- .درراستای استفاده از ابزارهای تحلیلی برای دست یابی به قابلیت اطمینان بالاتر.
تحصیل کرده ایرانی این رشته همچون دیگر نقاط دنیا که از توانمندی صنعتی بالاتری برخوردار هستند، به توانایی هایی چون طرح وبرنامه ریزی سخت افزاری ونرم افزاری خرد وکلان امکانات و تجهیزات، ایجاد و هدایت سیستم های کنترل و تضمین، کنترل پروژه، موجودی و مسایل مالی، مکانیزم های سنجش کار و زمان، پژوهش های مختلف عملیاتی مجهز است.
از مسایل جزء دنیای اجراء نظیر تخصیص و تقسیم کار روزانه افراد، ماشین آلات و تجهیزات و بهبود روش گرفته، تا بازسازی نظام های موجود، ایجاد نظام های اطلاعاتی برای تصمیم گیری های مدیریت، ابعاد اقتصادی و استفاده از ابزارهای ریاضی برای تسهیل در تصمیم گیری ها در حوزه تلاش های این کارشناس قرار می گیرند. او علاوه براینکه در بخش های صنعتی در حرفه خویش فعال است، بسته به طبیعت حرفه ای در اکثر رشته های اجرایی غیرصنعتی نقش های محوله را به نحو موثری ایفا می کند.
چه کسانی جذب این رشته می شوند:
- آنانی که از دبیرستان با گرایش ریاضی فیزیک به دانشگاه آمده ویا در دیسیپلین های مختلف دانشگاهی خاصه مهندسی درحال تحصیل بوده، و تمایل دارند از ارجهیت های مهندسی صنایع استفاده کنند و تغییر گرایش تحصیلی می دهند.
- کسانی که، تمایل دارند با توانایی های ریاضی گونه خویش، ارتباط بهینه ای بین اجزاء نهادها، نظام ها و امکانات پدید آورند.
- آنان که به برنامه ریزی و هدایت موثر امکانات اندیشیده و نظام مند هستند.
- آنها که تمایل دارند با ایجاد فضایی بشاش و دلنشین از وقت و انرژی انسان ها با روحیه ای بسیار مطلوب و ثمر بخش بهره گرفته شود.
- آنانی که ذوق هنری داشته و نیز تمایلات فنی در طراحی و ساخت و ساز امکانات، تجهیزات و نظام ها را دارند.
- کسانی که علایقفی در خلق و بروز ابتکار در حوزه های کاربردی دارند.
- آنها که به ایجاد امنیت می اندیشند و راهکار برای مقابله با ریسک های گوناگون را دوست دارند.
- آنها که ریاضی را دوست دارند، با فن و حرفه عجین اند، کامپیوتر را بخشی از زندگی روزمره خود می دانند، با انسانها رابطه ای دوستانه می توانند برقرار کنند، ابعاد مدیریتی را دوست دارند، اهل نوآوری و ارایه اندیشه های جدید هستند.
ابعاد محوری مورد انتظار از متخصص مهندس صنایع:
- مهارت ها و فنون مهندسی صنایع نقش حیاتی در هر فرآیند بازسازی اقتصادی و اجتماعی دارد را به خدمت گیرد.
- .طیف قابل ملاحظه ای از بهبود در بهره گیری از منابع مالی، انسانی، زمانی، و معنوی در دسترس با استفاده از ابزارهای علمی مدل سازی و شبیه سازی را تحقق دهد.
- وانایی تدارک سطح هرچه بالاتری از رضایت از خدمات برای مشتریان در حرفه های گوناگون ایجاد کند.
- .تغییر در میزان راندمان فعالیت های در حال انجام در سطح کارگاه های اجرایی گوناگون پدید آورد،
- بهبود در شرایط عرضه خدمات و ایجاد رفاه بیشتر با ایجاد ارزش افزوده در فعالیت ها و رفع تنگناها و نارسایی ها ایجاد کند.
- بهره گیری از فنون بسیار مقدماتی اندازه گیری کار و زمان و روش سنجی تا گونه های بسیار پیشرفته و مدرن مدیریتی توسط کارکنان مدیریت در سطوح مختلف را در دستور کار خود داشته باشد.
- ایجاد راهکار در مقابل فشارهای تحمیلی از سوی بازار برای افزایش دادن توانایی های بازار کار در مقابل رقابت های گوناگون روی در روی، شناسایی تقاضاهای جدید و فزاینده مشتری در دستور کار او باشد.
- اخذ تدابیر متنوع برای ایجاد رضایت، خشنودی و وفاداری در مشتریان گوناگون در حوزه های مختلف ارایه تولید و خدمات در حیطه تلاش های او باشد.
- فنون کاهش دادن قیمت ها ضمن حفظ کیفیت و نیز ترجمه کیفیت های جدید مورد انتظار ولی پنهان از سوی مشتریان را به خدمت گیرد.
- زمان های کوتاه تر تحویل کالا و خدمات را به اشکال مختلف محقق سازد،
- توانایی به خدمت گیری فناوری های جدید روباتیک، طراحی و تولید توسط کامپیوتر، شناسایی خودکار، انبارداری و هدایت خودکار امکانات و تجهیزات در خدمت او باشد.
اصول فکری مهندسی صنایع:
اساس مهندسی در هر گرایشی با طراحی مبتنی بر اندازه‌گیری، محاسبه و تحلیل با استفاده از علوم ریاضی و تجربی شکل میگیرد . بدین‌سبب حرفه مهندسی دیدی کاملا فنی و ماشینی دارد که موجب محدودیت دیدگاه در ابعاد خاص شده و برخی موضوعات مانند یافتن بهترین روشهای مدیریتی و ارتباطات انسانی در دیدگاه محض مهندسی نادیده گرفته میشوند . گفته‌ایم که مهندسی صنایع با در برداشتن نگرش سیستماتیک و فراگیر ارتباط تخصصهای مختلف و نهاد مدیریت سازمان را ایجاد نموده و امور برنامه‌ریزی، سازماندهی، هدایت و نظارت بر امور اجرایی با هماهنگی بیشتری دنبال میگردد . این نگرش استمرار همان سیر تفکر تیلور و هم‌عصران وی میباشد که با تلاش تک‌تک آنان مجموعه اصول و نگرشهای مدیریت علمی موجودیت یافت . مدیریت علمی همان نگرش سنتی مهندسی صنایع است . با پیشرفت مدیریت علمی، مهندسی صنایع با تفکری بر مبنای علوم ریاضی، فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی در عرصه صنعت و خدمات ظهور کرد که به معنی ایجاد یک تفکر فراگیر و سیستماتیک بود . نگاه مهندسی صنایع به مسائل از زوایا و دیدگاههای مختلف همانند توجه به خروجی و محصول سیستم، توجه به مشتری و یا نگرش به بهرهوری سازمان قابل طرح و پیگیری میباشد که بر مبنای اصول فکری تقریبا یکسانی دنبال میگردد . حال می‌خواهیم ببینیم اصول فکری مهندسی صنایع بر چه عواملی استوار است :
1 – خلاقیت
فعالیت اصلی هر مهندس صنایع ارائه طرح برای بهبود سیستمهای جاری و یا طرحی جدید میباشد که این نیازمند خلاقیت و نوع‌آوری جهت حصول به طرحهای نو و بدیع میباشد . برخورداری از خلاقیت و ابتکار این امکان را به مهندسین صنایع میدهد که به تعمیق دانش خود پرداخته و فرصتی فراهم میشود تا ایده‌های جدید و خلاق مطرح گردند.
2 – تفکر فراگیر
نگرش سیستماتیک و فراگیر برجسته‌ترین خصوصیت مهندسی صنایع است و اطلاق مهندسی صنایع و سیستمها به این رشته بی ارتباط با این نگرش نیست . نگرش فراگیر موجب میشود مسائل از کل به جز و تعامل اجزا با هم مورد بررسی دقیق قرار گرفته و مدل کاملی از سیستمهای مورد نظر تهیه و مسائل مورد نظر آن به بهترین شکل طرح و بررسی گردد.
3 – رهبری گروه
هر سیستم طرح‌ریزی شده اگر بدرستی اجرا نشود منتج به نتیجه نخواهد گردید و بنابراین حسن اجرای سیستم طراحی شده یک ضرورت مهم تلقی میشود . آشنایی با کلیت سیستم مورد نظر و نقش اجزا در کارکرد صحیح آن این امکان را فراهم می‌آورد تا هدایت و رهبری گروه کاری مجری سیستم با انگیزه بیشتری دنبال گردد ؛ در واقع علاوه بر طراحی سیستم، مهندسی صنایع سیستمهای پیاده‌سازی و اجرا را نیز پی‌ریزی نموده و نقش رهبری گروههای کاری را موثرتر دنبال می‌نماید .
4 – مدیریت زمان
انجام کار بدون توجه به ظرف زمانی و تحویل به موقع خروجی مورد نظر سیستم، ارزش زیادی نمیتواند داشته باشد . امروزه اهمیت زمان و فرصتهای آن با توجه به عرصه تنگاتنگ رقابت اقتصادی برای همگان مبرهن و بدیهیست . در این خصوص مهندسی صنایع با درک موضوع، تکنیکهایی را بکار میگیرد که عامل زمان اجرای اجزای کاری را در تمامی فرایندها مورد توجه قرار میدهد .
5 – ارتقا بهرهوری و بهبود مستمر
اعتقاد به ارتقا بهرهوری و بهبود مستمر یک اصل با ارزش در مهندسی صنایع به‌شمار می‌آید . اکتفا به وضعیت فعلی جز در جا زدن نتیجه دیگری نخواهد داشت ؛ لذا مهندسی صنایع با پذیرش این مطلب که سطح دانش و مهارتها یک مقوله نسبی است، سعی در افزایش بهرهوری و بهبود وضعیت کاری نموده و تلاش می‌نماید امور کاری مداوما اثربخشتر و کاراتر گردند . نگرش بهبود مستمر این امکان را میدهد که هر روز به فکر ارتقایی هر چند جزئی باشیم .
6 – یادگیری
یادگیری فرایندیست که نمی‌توان بر آن حد و مرزی تعیین نمود . مهندسی صنایع به منظور مطالعه و پیگیری مسائل همواره بر این نکته توجه دارد که هر مورد را، منحصر به فرد بررسی نماید و جهت شناخت آن فرض بر این است که از تصورات ذهنی دوری نموده و سعی بر کشف واقعیتهای حاکم بر اجزا و کل سیستم میباشد . لذا عدم وجود تعصب خاص به ماهیت فنی امور موجب میگردد تا ذهنیت کنجکاو برای کشف حقایق نهفته در پدیده‌ها تقویت شود، مهندسی صنایع با ذهنی بسته و خموده به‌سختی می‌تواند راه‌حلهای ابتکاری و راهگشا برای مسائل موردنظر ارائه نماید.
نقش متمایز مهندسی صنایع در ایران کنونی:
عواملی وجود دارند که نقشهای جدیدی برای مهندسی صنایع در ایران امروز موجب میشوند .
در کشور ما حیطه فعالیت و مسولیت بسیاری از مهندسین فراتر از چارچوب وظایفی است که به طور متداول در سایر کشورها برای آنان ترسیم گردیده ؛ مدیریت سطوح بالا و میانی بسیاری از کارخانجات و صنایع و همچنین بسیاری از سازمانهای بزرگ خدماتی، بازرگانی و حتی فرهنگی به مهندسین محول شده است، درحالیکه در سایر نقاط دنیا اینگونه مسولیتها عموما به مدیران حرفه‌ای که تحصیلات ویژه مدیریت دارند واگذار میگردد . در آمریکا و در طی چند دهه اخیر واگذاری مدیریت رده‌بالا به مدیران مالی و حقوقی روندی صعودی داشته است . اما دلایل وجود این نقص در کشور ما چیست ؟ شاید بتوان به طور اجمال در دو بعد ذیل به این دلایل پاسخ داد :
الف – با توجه به وضعیت موجود ایران، مهندسین بیشترین قابلیت را برای مدیریت کارا و موثر از خود نشان داده‌اند که خود معلول عواملی میباشد از قبیل آنکه دانشجویانی که رتبه‌های بهتری حاصل نموده‌اند ترجیح می‌دهند تا در رشته‌های مهندسی تحصیل نمایند ؛ لازم به ذکر است که این پدیده، خود معلول ساختار نامناسب آموزشی کشورمان میباشد که در نتیجه آن به رشته‌های پراهمیتی چون مدیریت، اقبال کمتری میشود .
ب- در اکثر موارد، تکنولوژی از خارج کشور خریداری میشود و این موجب میگردد تا نقش واقعی مهندسین کمی تحت‌تاثیر قرار گیرد . به دلیل محدودیت امکانات، نیروی مهندسین عمدتا در جهت توسعه و طراحی تکنولوژی مصرف نگردیده است و این موضوع نیز عاملی بوده تا خلاقیت آنان درجهت حل مشکلات و تصمیم‌گیریهای استراتژیک و عملیاتی و سیاست‌گذاریهای مدیریتی به کار گرفته شود . اگرچه مهندسین جوان این نوع مسائل را پیش‌پاافتاده تلقی می‌نمایند و انتظار دارند تا از تخصص خود در جهت حل مسائل پیچیده زمینه کاری خود استفاده نمایند اما پس از مدتی اهمیت و همچنین پیچیدگی اینگونه تصمیم‌گیریها را درک می‌نمایند و با توجه به زمینه‌های فکری و تجربیات کافی که در زمینه تحلیل مسائل ریاضی دارند، راه‌حلهای مناسبی نیز برای این امور پیدا می‌کنند، اگر چه روشهای تصمیم‌گیری و برخورد با این مسائل را نیاموخته‌اند .
در این رابطه جایگاه مهندسی صنایع با دیگران متفاوت است . در حل مسائل و تصمیم‌گیریهای یک کارخانه، مهندسین صنایع نه‌تنها آموزشهای مناسب دیده‌اند، بلکه با مفاهیم برنامه‌ریزی و بهینه‌سازی سیستمها نیز آشنایی کامل دارند لذا روشهای برخورد با آنها را تا حد زیادی می‌دانند، درحالیکه سایر مهندسین تنها از اطلاعات عمومی و روشهای کلی تجزیه‌و‌تحلیل استفاده می‌نمایند .
از سوی دیگر، با تغییر حرکت اقتصادی کشور در جهت اقتصاد غیرمتمرکز آزاد، نقش مهندسین صنایع بسیار حساستر گردید . پیش از آن، با توجه به قیمت ارز و یارانه سنگینی که دولت در اختیار کارخانجات می‌نهاد و همچنین کمبود کالا و عدم وجود رقابت، مساله کارایی و کیفیت نمی‌توانست مطرح باشد و لذا مهمترین عامل موفقیت یک کارخانه بستگی به سهمیه ارزی داشت که از دولت دریافت می‌نمود . با تغییر شرایط اقتصادی و حذف یا کاهش یارانه، مشکلات جدید صنایع جلوه‌گر شدند . بسیاری از صنایع قادر نیستند محصولات خود را به فروش برسانند و برخی حتی از ادامه حیات خود اطمینان ندارند . تقریبا تمامی صنایع راه نجات خود را در بازسازی ماشین‌آلات و تجهیزات می‌دانند و این درحالیست که امکان چنین سرمایه‌گذاری سنگینی در همه موارد وجود ندارد و از سوی دیگر نیز ضریب بهره دستگاههای موجود پایین است . اگرچه خرید برخی ماشین‌آلات برای واحدها ضروریست اما هدف مسلم صنایع ما بایستی افزایش کارایی و بالابردن بهرهوری امکانات موجود باشد و بی‌شک محور چنین سیاستی مهندسین صنایع خواهند بود . بدین‌منظور لازم است ابتدا با طراحی و ایجاد سیستمهای اطلاعاتی مشکلات را شناسایی نمود و سپس به برنامه‌ریزی در جهت افزایش کارایی و ارتقای کیفیت پرداخت . ورود تکنولوژی خارجی نقطه ضعف نیست به شرط آنکه پس از خرید درمورد روشهای تولید و کارایی آنها در داخل کشور فعال بود و این از وظایف خطیر مهندسی صنایع در ایران میباشد .
بدون دیدگاه